Manjak finansija, nedorečene i nepostojeće zakonske regulative i manjak komunikacije svih uključenih aktera – uzroci su koji koče razvoj praktične nastave u srednjim školama u Bosni i Hercegovini. “Srednjoškolci istražuju: realizacija praktične nastave u srednjim školama u BiH” naziv je publikacije koja je proizašla kao rezultat istraživanja kojeg su implementirali srednoškolci, a koja je predstavljena 5. aprila u “Drugoj Gimnaziji” u Sarajevu. Konferencija je osim srednjoškolaca, okupila profesore i predstavnike škola kao i nadležnih ministarstava obrazovanja i privrednike.
Asocijacija srednjoškolaca u Bosni i Hercegovini (ASuBiH) je uz podršku “Fondacije Schüler Helfen Leben” (SHL) i “Fonda otvoreno društvo BiH” (OSF BiH) implementirala istraživanje o realizaciji praktične nastave u srednjim školama u Banjoj Luci, Brčko Distriktu, Gradačcu, Istočnom Sarajevu, Mostaru i Sarajevu. Cilj je bio istražiti organizaciju i načine realizacije praktične nastave u srednjim školama, sa posebnim fokusom na iskustva učenika i njihovo učešće u organizaciji i realizaciji praktične nastave. U svih 6 gradova formirane su dvije grupe koje su se sastajale tokom proteklih godinu dana. Srednjoškolske istraživačke grupe okupljale su tokom 10 sastanaka u toku istraživanja učenike koji pohađaju srednje škole u navedenim lokalnim zajednicama. Grupe za podršku brojale oko 20 članova i sastajali su se dva puta tokom istraživačkog perioda, a one su uključivale nastavnike, rukovodstva škola, predstavnike gradskih/općinskih uposlenika, ministarstava obrazovanja, predstavnike organizacija civilnog društva kao i preduzeća. Istraživanje je provedeno koristeći metodologiju participatornog akcionog istraživanja, pri čemu je fokus bio na aktivnom učešću srednjoškolaca u svim fazama istraživanja, oslanjajući se na njihova iskustva kao grupe koja aktivno učestvuje u realizaciji praktične nastave u srednjim školama. Pri tome su korištene kvalitativne i kvantitativne istraživačke metode, te je provedena analiza dokumentacije vezane za načine organizacije i realizaciju praktične nastave u srednjim školama, kako bi se utvrdile činjenice o različitim dimenzijama problema.
Istraživanje je pokazalo kako načini organizacije i realizacija praktične nastave u srednjim školama, u različitim lokalnim zajednicama, ovise o lokalnim kapacitetima i resursima. Ovako postavljen sistem dovodi do toga da učenici koji pohađaju istu srednju školu, istog usmjerenja, u različitim sredinama nemaju iste uslove za obrazovanje u smislu pohađanja organizirane praktične nastave što ih stavlja u neravnopravan položaj i u početku ih čini nejednako konkurentnima na tržištu rada. Stoga, jedan od prvih koraka ka rješavanju izazova u ovoj oblasti treba da bude postavljanje minimalnih standarda za organizaciju i realizaciju praktične nastave u svim srednjim školama na području Bosne i Hercegovine.
Tokom istraživanja, srednjoškolci su došli do zaključka da oblast stručnog obrazovanja, pa time i pitanje organizacije praktične nastave učenika starosne dobi od 14 do 19 godina u preduzećima je nedovoljno i neadekvatno regulisano analiziranim propisima, navedeno je na konferenciji. Obrazovanje u Bosni Hercegovini je u nadležnosti 13 ministarstava i postoji izuzetno puno regulativa, međutim one su nedorečene, nejasne i zastarjele. Jedan od ključnih nedostataka u ovoj oblasti jeste činjenica da vlasti nisu prepoznale potrebu da stručno obrazovanje bude predmet zasebnog zakonskog regulisanja. Većina kantonalnih zakona o srednjem odgoju i obrazovanju, predviđa mogućnost izvođenja praktične nastave i ferijalne prakse u preduzećima, ali regulisanje odnosa između aktera uključenih u realizaciju takvog vida nastave prepuštaju autonomiji preduzeća i škola. Situacija je identična i u RS, gdje također postoji mogućnost obavljanja praktične nastave i profesionalne prakse u saradnji sa preduzećima, bez definiranja na koji način se ta saradnja ostvaruje. U ZHK u FBiH i BD BiH relevanti propisi ne reguliraju pitanje osnova obavljanja praktične nastave.
Tokom trajanja konferencije, u sali “Druge Gimnazije” indirektno se dešavao i jedan oblik sajma srednjih škola, odnosno promocije stručnih usmjerenja. Učesnici programa konferencije su za vrijeme prezentacije rezultata koristili namještaj koji su izradili učenici i učenice srednje drvoprerađivačke škole. Medicinski tim je pružao usluge iz svoje oblasti a oni iz frizerske škole bili su zaduženi za frizure gostiju konferencije, dok je umjetnička škola ukrasila ambijent događaja svojim radovima. Kuhari i konobari srednje ugostiteljske škole bili su zaduženi da niko na konferenciji ne ostane gladan. Pripremili su ručak a potom na sam događaj dostavili hranu po principu keteringa gdje su pokazali sve svoje sposobnosti.
Srednjoškolci su uočili kako veliki broj srednjih škola ne posjeduju kabinete isključivo namijenjene za praktičnu nastavu. Tokom istraživanja došli su do podataka da u nekim školama ne postoje ni odvojeni kabineti za predmete, što stvara veliki problem pri izvođenju bilo kakvog praktičnog rada učenicima, a profesorima otežava prenošenje znanja. Učenici su tokom istraživanja došli do zaključka kako srednje škole koje pohađaju oni i njihovi vršnjaci nisu opremljene u skladu sa propisima za njeno izvođenje. Kabineti u kojima pohađaju praktičnu nastavu većinom posjeduju opremu koju škola dobije kao donaciju, dok su sredstva za unapređenje kabineta uložena od strane nadležnih institucija minimalna. Nedovoljna angažiranost nadležnih tijela u nastojanjima da pronađu alternativne izvore finansiranja kroz pisanje projekata i komunikaciju sa potencijalnim donatorima produbljuje čitav problem. Važno je da škole imaju mogućnost da same nalaze način za dobijanje dodatnih sredstava, a da nisu vezani samo za budžet od strane ministarstava.
Posredno, putem učešća u anketama, istraživanje je obuhvatilo i dodatnih 5.049 učenika i učenica srednjih škola na 15 lokacija. Pored anketiranja učenika, posredno putem struktuiranih intervjua istraživanje je obuhvatilo i nastavnike koji realizuju časove praktične nastave u srednjim školama koje djeluju na području šest lokalnih zajednica. Publikacija ima za cilj da doprinese boljem razumijevanju načina organizacije i realizacije praktične nastave u srednjim školama diljem Bosne i Hercegovine, ali u isto vrijeme da ponudi prijedloge za buduća istraživanja ovog ključnog pitanja, kao i prijedloge za poduzimanje aktivnosti koje bi se mogle implementirati u srednjim školama i unaprijediti načine organizacije i realizacije praktične nastave.
Publikacija sadrži još mnogo detalja poput izjave da srednja škola i ne treba da pripremi srednjoškolce za radno mjesto nego je diploma samo ulaznica za firmu gdje učenici tek treba da krenu sa učenjem, analiza zakonskih regulativa i budžeta, a srednjoškolci pozivaju sve zainteresovane da na stranici ASuBiH-a preuzmu pdf verziju publikacije i upoznaju se sa detaljnim nalazima i zaključcima do kojih su došli. Također, apeluju i na sve aktere koji su uključeni u procese vezane za praktičnu nastavu i obrazovanje generalno, da se upoznaju sa publikacijom i uključe u rješavanje nedostataka i razvoj praktične primjene znanja u skladu sa preporukama publikacije.